بافنده، تولیدکننده و فروشنده؛ این معادله نباید به‌هم بخورد
فرش از دیرباز بخشی ازبار اصالت ایرانی را به دوش کشیده است. هنر صنعتی که در سال‌های اخیر به دلایل متعددی دچار رکود شده و مشکلات قالیبافان زمینه دلسردی و رها کردن شغل قالیبافی از سوی بسیاری از آنها را فراهم کرده است. به گزارش همشهری، قم نیز به عنوان یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان فرش دستباف از این مساله مستثنا نبوده و تولید فرش در این استان با موانع و مشکلاتی همراه است. خبرنگار همشهری در این زمینه با حسین بیک‌زاده عامل توسعه خوشه فرش قم گفت‌و‌گویی داشته است که در ادامه می‌آید.
وضعیت صادرات فرش استان قم به ویژه در سال ۹۴ به چه صورت است؟
آمار صادرات فرش استان در سال ۹۴ آمار واقعی و دقیقی نیست. برای مثال سال گذشته ۲۰۰ هزار دلار برای صادرات فرش استان قم ثبت شده بود اما امسال آماری که ارائه می‌شود ۵ هزار دلار است. این اختلاف منطقی نبوده و معقول به نظر نمی‌آید. با این وجود و تا قبل از توافق هسته‌ای در 6 ماه اول صادرات فرش کاهش داشته، مگر این‌که در نیمه دوم و با توجه به توافق هسته‌ای و برداشته شدن تحریم‌ها شاهد رشد صادرات باشیم.
شفاف نبودن آمار صادراتی فرش استان قم ناشی از چیست؟
بر اساس آمار گمرک حدود ۹۰ درصد از فرش‌های صادراتی کشور از استان تهران تامین شده است. این در حالی است که فرش‌های استان تهران اصلا صادراتی نبوده و تهران تولیدکننده اصلی فرش نیست. شاید به این دلیل است که فرش‌های صادراتی استان‌های دیگر و به خصوص استان قم از گمرک امام خمینی(ره) تهران ارسال می‌شود و جزو آمار تهران حساب شده‌اند. در هر حال آمار دقیقی از صادرات فرش دستباف استان قم وجود ندارد و آمار غیرمعقولی گاهی اوقات ذکر می‌شود. برای مثال در آمار صادرات یک سالی ذکر شده بود که ۲ درصد فرش صادراتی مربوط به قم است در صورتی که بیشتر کار‌شناسان اعتقاد دارند حداقل ۲۰ درصد صادرات فرش کشور از قم تامین می‌شود.
به نظر می‌رسد که در بحث بیمه قالیبافان نظارت درستی وجود ندارد و برخی از بیمه‌شدگان از قالیبافان نیستند و برعکس قالیبافانی که حق دارند از این یارانه استفاده کنند مهجور مانده‌اند، راهکاری برای اصلاح این وضعیت وجود دارد؟
حدود ۲۷ هزار بافنده در استان قم شناسایی شده و برای ۱۲ هزار نفر هم کارت قالیبافی صادر شده است. بیمه قالیبافان هم حدود ۴ سالی است که اجرایی شده و قالیبافانی که بیمه شده‌اند ۳۰ درصد حق بیمه را می‌دهند و بقیه آن را دولت کمک می‌کند ، اما به این دلیل که تعدادی از افرادی که قالیباف نبوده‌اند بیمه شده‌اند ظرفیت باقی مانده کم است. بازدید‌های ویژه‌ای در حال انجام است که افرادی که قالیباف هستند همچنان بیمه داشته باشند و بیمه افرادی که قالیباف نیستند هم قطع شود، چون افرادی هستند که شغل دیگری دارند اما به دلیل استفاده از یارانه دولتی از این فرصت سوءاستفاده می‌کنند و با نظارت‌های بیشتر تلاش می‌شود که این مشکل حل شود.
سازوکار فعالیت شورای مزد اتحادیه فرش استان قم چگونه است؟
شورای مزد متشکل از ۱۳ نفر از تولیدکنندگان قدیمی و برجسته فرش دستباف است که امروز بر اساس تجربه‌ای که پیدا کرده‌اند کار‌شناس فرش هستند. وقتی که قالی برای مزدزنی به شورای مزد ارجاع داده می‌شود اتحادیه برگه ثبت مشخصات فرش را به بافنده ارائه می‌دهد. قالی را با فرم درخواست مزد به شورای مزد می‌برند و شورای مزد بر اساس معیارهایی مانند کیفیت فرش، رنگ آمیزی، شلوغی و تراکم فرش، سلامت فرش، میزان زمانی که برای بافت فرش طول کشیده است و این‌که چقدر قبل از این بافنده پول گرفته است، دستمزد برای آن تعیین می‌کند . شورای مزد مرجعی است که مورد توافق و وفاق همه بافندگان و تولیدکنندگان است و در مواقعی که اختلافی ایجاد می‌شود شورای مزد مرجع حل اختلاف است.
برخی از بافندگان قالی از شیوه مزدزنی شورای مزد رضایت ندارند و اعتقاد دارند که این شورا متشکل از تولیدکنندگانی است که قیمت فرش را بیشتر با توجه به رضایت و نفع صاحبان کار تعیین می‌کنند. این مسأله را چطور تبیین می‌کنید؟
اصولا این طور نیست و این یک طرفه به موضوع نگاه‌کردن است. بسیاری از بافندگان هم بعضا از مزدی که تعیین می‌شود راضی نیستند و اعتقاد دارند که این مزد زیاد است. با توجه به شرایط رکودی که در آن به‌سر می‌بریم قیمت فرش نسبت به قبل ۱۰ تا ۲۰درصد کاهش قیمت داشته است و به طبع باید به همین میزان کاهش مزد داشته باشیم که عملا این اتفاق نیفتاده و حداکثر ۵ تا ۱۰ درصد مزد کاهش یافته است. در واقع شورا یک سویه به قضیه نگاه نمی‌کند و نفع هر 2 طرف را در نظر می‌گیرد اما در این مسأله هر کسی از زاویه دید خود به این قضیه نگاه می‌کند و خود را ذی نفع می‌داند.
چرا بافندگان فرش دستباف نمی‌توانند در صورت تولید مواد اولیه فرش محصول خود را به فروش برسانند و بازار فرش از سوی تولیدکنندگان قبضه شده است؟
در مراحل تبدیل فرش از مواد اولیه به محصول نهایی هر کسی باید کار خود را انجام دهد. تولیدکننده باید نقش عامل تولید را انجام دهد، عامل فروش باید فرش را بفروشد و بافنده هم باید ببافد و نباید این معادله را به‌هم زد. اگر این موارد با هم قاطی شود در نتیجه محصول تولیدی به آن کیفیتی که باید، نخواهد بود و بافنده نقشهای را می‌بافد که قدیمی است و یا از تنوع برخوردار نیست و ارزشی ندارد.
با توجه به برداشته شدن تحریم‌ها وضعیت فرش دستباف و به ویژه فرش استان قم چگونه پیش بینی می‌شود؟
صادرات فرش به آمریکا قبل از این تحریم شده بود اما امروز این تحریم‌ها برداشته شده است. پیش بینی می‌شود که وضعیت تا حدودی بعد از اجرایی‌شدن برجام بهبود پیدا کند، اما در کل مردم به شرایط جدید و شیوه‌های نوین رو آورده‌اند. اقتصاد کلان در دنیا به گونه‌ای پیش رفته است که مردم به کالای‌های جانشین فرش دستباف رو آورده‌اند و امروز کفپوش‌ها و فرش‌های ماشینی رونق بیشتر یافته و کمی فرش دستباف عقب رانده شده است. درمان این معضل نیازمند تبیلغات ویژه است. نباید از فرش دستباف که کار هنری و لوکس است تنها به عنوان یک کالای صنعتی یاد شود و باید برای آن فرهنگ سازی شود تا بیش از این گستردگی پیدا کند. حدود ۴۰ درصد سهم بازارهای جهانی شاید سهم ایران باشد اما تجارت فرش دستباف باید گسترش پیدا کند.
نیاز امروز فرش دستباف برای به دست آوردن بازارهای بیشتر چیست؟
هند و کشورهای اروپایی خود را با طرح‌های روز دنیا تطبیق داده‌اند از این نظر که اروپایی‌ها طرح‌های ملایم را می‌پسندند و رنگ‌های خیلی تند را دوست ندارند. فرش کشورهای تولیدکننده به این سمت و سو رفته است. ما هم برای حضور در بازارهای جهانی باید با سلیقه دنیا هماهنگ باشیم.
رایزن‌های تجاری و اقتصادی که در کشورهای مختلف مشغول به فعالیت هستند تا چه حد می‌توانند در احیای بازارهای از دست رفته و حضور در بازارهای جدید کمک کنند؟
رایزن‌های اقتصادی در این زمینه فعالیت می‌کنند و این بستگی به خود تولیدکنند‌ه‌ها دارد که از این سفیرهای اقتصادی بهره ببرند. برای از بین رفتن این رکود ورود فعال دولت و بخش خصوصی در کنار هم نیاز است. نگاه دنیای جدید به فرش مانند سابق نیست و به فرش به عنوان کالای لوکس نگاه نمی‌کنند. امروز وقتی یک خارجی فرش را هزار دلار می‌خرد و بعد از چند ماه می‌بیند که این فرش ۷۰۰ دلار شده است نگاه منفی در او ایجاد می‌شود. باید ارزش فرش دستباف را به حدی افزایش بدهیم که بعد از خرید هم از ارزش آن کاسته نشود.
بازارهای هدف فرش دستباف ایران و به ویژه فرش قم کدام کشور‌ها هستند؟
بازارهای قدیم اروپا و آمریکا و ژاپن بودند که بر اثر تحریم‌ها فرش قم جذابیت خود را برای آنها از دست داده است. باید روی این بازار‌ها کار و آنها را احیا کرد. روی چین می‌توان به عنوان بازار جدیدی کار کرد. به چینی‌ها فرش فروختن از این نظر که فرش را برای زیر پا استفاده نمی‌کنند سخت است اما می‌توان آن را به عنوان کالای هنری در این بازار‌ها هم رواج داد. می‌توان روی بازار چین به عنوان بازار جدید و نوظهور کار کرد اما در بازارهای قدیم مثل آلمان و روسیه نیاز به تلاش برای بازیابی آنها داریم.
ساختار ویژه فرش قم که آن را از فرش سایر استان‌ها متمایز می‌کند چیست؟
فرش‌های سایر استان‌ها مثل تبریز و کرمان که از قدمت بیشتری برخوردار هستند در یک ساختار با نقشه و طرح معین مانده‌اند اما قم هیچ طرح معین و نقشه خاصی برای خود ندارد و می‌تواند همه طرح‌ها و نقشه‌ها را با هم ترکیب کند. به همین دلیل نوآوری و بدعت بیشتری در فرش قم هست و هر روز نقشه‌ها و طرح‌های جدیدتری به بازار ارائه داده می‌شود. اما فرش‌های سایر استان‌ها به این دلیل که می‌خواهند اصالت خود را حفظ کنند بر طرح‌ها و نقشهای قدیمی خود مانده‌اند و چارچوب و شاکله ثابتی دارند. فرش قم به این دلیل که 100 سال است متولد شده خود را در قید و بند طرح‌های قدیمی نگه نمی‌دارد. با استفاده از روش‌های بهتر و احترام به سلیقه مشتری می‌توانیم فروش بیشتری داشته باشیم.