شکوه هنر دستان ایرانی در تیمچه فرش قم/ بزرگ‌ترین سقف ضربی جهان
قم - بازار تاریخی قم گنجینه‌ای ارزشمند از میراث گذشتگان است که شکوه هنر ایرانی را به رخ می‌کشد.
به گزارش خبرنگار مهر، دالان‌های تو در توی بازار سنتی قم، رهگذران خسته از فضای شلوغ چهار راه بازار می‌دزدد و وارد آرامش و غنای گذشته می‌کند. هر چند اجناس مختلف که برای فروش به نمایش گذاشته شده، توجه را از کالبد بازار قم منحرف می‌کند اما باز بوی خاک نم‌زده و قوس زیبای سقف، برای رهگذران مثل مزه مزه کردن یک خوراکی دوران کودکی است که طعمش را خیلی وقت است فراموش کرده‌اند.
دالان‌ها و چهارسوق‌ها را که یکی یکی پشت سر بگذاری، به درب بزرگی می‌رسی که تو را به دنیای متفاوتی می‌برد. دربی بزرگ و سبز رنگ به روی یک تیمچه باز می‌شود. تیمچه بزرگ یا همان تیمچه فرش قم که سال ۱۳۰۱ هجری یا همان عهد ناصری با دستان هنرمند حسن معمارباشی ساخته شده است.
می‌گویند بانی ساخت این بنای باشکوه مرحوم حاج سید محمد طباطبایی بوده که از تجار بزرگ قم در آن عصر است.
تیمچه فرش قم دو بخش اصلی دارد؛ تیمچه و سرا. در واقع فضای اصلی که حوض هشت ضلعی بسیار زیبایی وسط آن قرار دارد، همان تیمچه است اما سرا دارای حجره و حیاط پشتی و... است.
ارسی‌های زیبای تیمچه و گچ‌بری‌هایی که به ایوان‌ها جان داده‌اند، از ویژگی‌های فراموش‌نشدنی تیمچه فرش قم است.
فضایی با ابعاد سه متر در پنج و نیم متر، نیم هشتی تیمچه بعد از درب ورودی محسوب می‌شود که البته در همان فضا هم حجره‌های فرش فروشی قرار دارد.
پس از ورودی به صحن مرکزی بنا مساحتی حدود ۳۸۵ متر و ابعادی به شکل مستطیل قرار دارد که فضای صحن تقریباً حدود دو سوم از فضای تیمچه را به خود اختصاص داده و این بخش توسط سه طاق گنبدی شکل پوشیده شده است.
سقف باشکوه تیمچه هر نگاهی را به سوی خودش می‌کشاند. گچ بری‌ها و مقرنس‌هایی که فضا را باشکوه و در عین حال آرامش دهنده کرده‌اند. مهارت در ساخت این تزئینات و هندسه مبتکرانه آن به حدی است که فضا حالتی رؤیاگونه و خیال انگیز پیدا کرده و هر بیننده‌ای را در بدو ورود شیفته شکوه خود می‌کند.
سقف تیمچه سه چشمه است که قسمت وسطی به دهانه ۱۵ متر و ارتفاع ۱۵ متر دارای دو پوشش است و طول این بخش ۲۸ متر و بدون ستون است. هر بیننده منصفی پس از غور در بزرگ‌ترین سقف ضربی جهان، به دستان هنرمند سازنده‌اش درود می‌فرستد.
چشمه میانی با بلندی و دهانه ۱۵ متر دارای پوشش آجری ظریف و آراسته با مقرنس گچی در زوایا است. گنبد از نوع عرق چینی و پوشش زیر آن شمسه کاری با اسلوب رسمی بندی و یزدی بندی است. در این پوشش‌ها همچنین روزنه‌هایی برای تأمین روشنایی داخل بنا در نظر گرفته شده است.
صحن مرکزی شامل دو طبقه حجره است که بیشتر آن به فرش فروشان اختصاص یافته است. یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های این تیمچه همین مرکزیت و تک محصولی بودنش است که موجب شده در میان علاقمندان فرش دستباف ایرانی و به ویژه فرش ابریشم شهره باشد.
در طبقه همکف تیمچه ۲۷ حجره و در طبقه فوقانی ۱۵ حجره قرار دارد و پلان حجره‌ها مستطیل شکل و دارای پوشش طاق و تویزه است. به هر کدام از این حجره‌ها که سرک می‌کشی، زیبایی خیره کننده بهشت‌هایی که به دست قالی‌بافان هنرمند قمی آفریده شده‌اند، خیره‌ات می‌کند. تمام زیبایی‌های معماری این بنای ارزشمند به جای خود اما ظرافت فرش ابریشم ایرانی به هیچ صنعت ظریفی قابل قیاس نیست.
هر چند با وجود این فرش‌های خیره کننده، زیبایی حجره‌ها کمتر به چشم می‌آید اما باز هم درب‌های چوبی و تزئینات بسیار ضعیف آن و سادگی حجره‌ها ظرف زیبنده‌ای برای این بهشت‌های ابریشمی است.
اگر سر ظهر وارد این تیمچه شوی، باریکه نازکی از نور را می‌بینی که از سوراخ تعبیه شده در سقف، روشنایی مجموعه را بدون هیچ هزینه‌ای تأمین می‌کند. نکته دیگر طراحی کالبد این فضا است به گونه‌ای که حتی در گرمای تابستان کویر، خنکی مطبوعی به دلیل ویژگی‌های سقف و وجود حوض هشت وجهی در این فضا حس می‌شود.
قدمت و استخوان بندی بازار کهنه و بناهای همجوار راسته مذکور به پیش از عصر صفوی مربوط است، لیکن بافت معماری راسته بازار نو و تیمچه‌ها و سراهای جانبی آن اغلب به عصر صفوی - قاجار متعلق است.