امروز پنجشنبه ۰۳/۱/۹

معرفی خوشه

فهرست مطلب

سوابق تاریخی خوشه فرش دستباف قم

هر چند صنعت قاليبافي از ديرباز بين عشاير و روستاييان قم رايج بوده است. لیکن سابقه قاليبافي در قم با شيوه فعلي به اواخر دهه دوم قرن بيستم ميلادي يعني حدود 80 سال قبل مي رسد؛ يعني زماني که تجار کاشان دارهاي قالي را به قم آوردند و قالی بافی را در مقياسي محدود شروع کردند. درحدود بيست سال بعد قاليبافي در قم با ابعادي تجاري و به صورت پيشرفته و قابل ملاحظه اي گسترش یافت. اين هنر- صنعت بسرعت در شهر قم معمول و رايج شده و به تدريج به روستاهاي اطراف نيز گسترش يافت. با اين حال صنعت قاليبافي در بين عشاير شاهسون منطقه از قبل به شيوه ذهني بافي معمول بوده است.

قاليهاي قم ابتدا با استفاده از پشمهاي نه چندان ظريف وعموما با رجشمار40 وارد بازار مي شدند. در سالهاي بعد هنرمندان قاليباف قم سیر تحول قاليبافي را به حد تکامل رسانيده و با مهارت و توانايي خاصي مبادرت به بافت فرشهاي تمام ابريشم با رج شمار بسيار بالايي نمودند. قاليهاي نفيس که بدين ترتيب و با اين نخهاي ظريف ابريشمي به بازار عرضه گرديد نيز تحت عنوان گل ابريشم مرسوم شدند.

عامل تعيين کننده براي شناسايي قالي هاي قم تکنيک کار است زيرا که کاملاً منظم و کامل است. اگر به قالي هاي جديد با کيفيت عالي (مثلاً قالي هاي کاشان، تهران، کرمان و غيره) دقيق شويم، در پشت اين قالي ها بخصوص در کلفتي پودها، تار و يا گره ها، پاره اي بي نظمي ها را خواهيم ديد که البته قابل چشم پوشي اند. اين بي نظمي در قالي هاي قم مطلقاً وجود ندارد و نظم آنها به نحوي است که گاهي انسان را به ترديد مي اندازد و اين ترديد تا جايي است که فکر مي کند مبادا اين قالي با ماشين بافته شده است.

بافت قالی قم بسيار فشرده و بادوام و تار آن از نخ پنبه اي تابيده شده و پود آن نازک تر است. گره ها از پشم زيباي محلي که به نام سبزوار معروف است مي باشند. اين گره ها بسيار کوچک اند (بطور متوسط در هر دسي متر مربع 4000 تا 7000 گره) و از نوع فارسي باف مي باشند. ارتفاع پرزها متوسط و فقط در يک طرف اين قالي ها ريشه ديده مي شود. ريشه ها دوتايي و به هم تابيده هستند. بعلاوه اين ريشه ها بجاي اين که صاف باشند به نظر مي رسند که بطور نامنظمي از قالي بيرون جهيده اند.

تار و پود معمولاً از نخ تابيده بسيار ظريفند. در قاليهاي ابريشمي تار و معمولاً پود از ابريشم هستند.

قاليهاي قم بدليل ظرافت بسيارشان شهرت دارند. حداقل 2500 گره در هر دسيمتر مربع دارند و در قاليهاي نامرغوب اين تعداد به 10000 گره در هر متر مربع مي رسد و در قاليهاي ابريشمي اين تعداد بيشتر است و نوع گره، گره فارسي است، بندرت جفتي بافي نيز در اين منطقه ديده مي شود. پرزها در قالي قم محکم و کمي خشن بوده و بيشتر از پشم تابيده بسيار نازک يا ابريشم تابيده بسيار ظريف استفاده مي شود. پرز قاليها معمولاً کوتاه وچنانچه از ابريشم باشد بسيار کوتاه چيده ميشود .قاليهاي قم بسيار بادوام و بيشتر جنبه تزئيني دارند و از بهترين توليدات قاليهاي ايران محسوب مي شوند.

 



موقعیت جغرافیای خوشه

استان قم در جنوب استان تهران و در مسير ارتباطي استان هاي جنوبي با مرکز و شمال کشور واقع شده است. استان قم شامل چهار بخش کهک، مرکزي، جعفرآباد و خلجستان و حدود 260 روستا می باشد و مرکز آن شهرستان قم مي باشد که در مجاورت کوير نمک قرار گرفته است. شهرستان قم به علت وجود بارگاه مقدس حضرت معصومه (س) از اهميت زيادي برخوردار است. از آنجائیکه مناطق و روستاهاي قم در موقعيت­هاي مختلف جغرافيايي قرار گرفته اند، داراي آب و هواي متنوعي بوده و از وضعيت آب و هواي کويري و بياباني تا آب و هواي سرد و کوهستاني در استان قم مشاهده می شود. بر اساس اين تنوع اقليمي موقعيت هاي کشاورزي متنوعي در استان بوجود آمده و امکان کشت اکثر محصولات کشاورزي فراهم گشته است.

اکثر روستاييان اين استان علاوه بر کشاورزي و دامداري، به امر توليد صنايع دستي خصوصا قالي­بافي نيز اشتغال دارند. در شهرستان قم بازار معروفي وجود دارد که از قدمت زياد و معماري زيبايي برخوردار است.

درحال حاضر این بازار و ساختمانهای تجاری محدوده اطراف آن محلی است که دفتر مرکزی اکثر تولید کنندگان و صادر کنندگان  و سایر ذینفعان فرش دستباف قم درآن مستقر شده.

                                                
وضعیت فعلی خوشه فرش دستباف قم

به دلیل ویژگی های منحصر به فرد فرش دستباف قم به خصوص فرش تمام  ابریشم ، ۹۰ درصد فرش های بافته شده در استان قم به خارج از کشور صادر می شود که این رقم حدود  ۱۰ درصد صادرات کل فرش دستباف کشور است. با وجود تحریم های اخیر و کپی برداری ها از فرش دستباف ایرانی هیچ گونه خللی به جایگاه فرش دستباف قم وارد نشده است. هنر- صنعت فرش در استان قم در مقایسه با سایر استان‌ها به لحاظ تنوع، کیفیت و زیبایی از ویژگی‌های خاصی برخوردار است و در سراسر جهان ممتاز و بی‌نظیر است. فرش دستباف ایران با وجود مشکلات عدیده، جایگاه خود را در جهان حفظ کرده است و هنر – صنعت فرش دستباف قم در بازارهای جهانی از جایگاه مناسبی برخوردار است.



در بیان پاره ای از این مشکلات این هنر- صنعت می توان به بالا بودن هزینه های تولید اشاره کرد ودر نهایت قیمت‌هایی که برای فرش دستباف دربازار تعیین می‌شود، برای بافنده و استادکار این هنر- صنعت سودآوری چندانی ندارد و همین امر سبب کاهش رغبت به بافتن فرش دستباف می‌شود.

فرش دستباف و قالی بافی از صنایع دیر پا و مهم استان قم محسوب می شود لذا این هنر- صنعت نیازمند توجه بیشتری است. در شرایط کنونی باتوجه به بالا بودن هزینه های تولید وکاهش تقاضای جهانی فرش دستباف و به دلیل ظهور کالاهای جانشین، تولید و عرضه فرش دستباف در وضعیت مطلوبی نیست. حتی شواهد امر گویای این حقیقت تلخ می باشد که بسیاری از تولیدکنندگان و فعالان اقتصادی در عرصه فرش دستباف قم در حال حاضر به مشاغلی دیگر روی آورده اند. همچنین تعدادی دیگر از آنها درکنار فرش دستباف به فعالیتهای اقتصادی دیگری نیز مشغول هستند و فرش دستباف دغدغه اصلی کاری آنها نیست. اما هستند افرادی که با تمام وجود و جدیت تمام و عشق و علاقه وافر به تولید و عرضه فرش دستباف مشغول هستند و مشکلات بسیار در راه تولید فرش آنها را از مسیر اصلیشان منحرف نکرده است.

پرواضح است که این هنر- صنعت نیازمند توجه ویژه دولت و حمایت های مادی ومعنوی هدفمند می باشد. لذا در این راستا تهیه و ارائه آمارهای دقیق از دست اندرکاران، صنعتگران و فعالان اقتصادی این هنر – صنعت و صنایع وابسته آن در استان قم به عنوان یک اولویت باید مد نظر قرار گیرد. زیرا درحال حاضر هیچگونه آمار دقیقی از میزان تولید، صادرات و تعداد شاغلین فرش دستباف قم در دسترس نیست. برنامه ریزی دقیق و ارائه برنامه عمل به منظور توسعه خوشه کسب وکار فرش دستباف قم نیازمند وجود آمار و اطلاعات دقیق و به روز می باشد.



 
فعالان اصلی خوشه فرش دستباف

فعالان اصلی (بنگاه های کسب و کار)  و سایر فعالان در زمینه خوشه فرش دستباف را می توان به 9 دسته تقسیم نمود:

فعالان اصلی:

1- تولید کنندگان فرش

سایر فعالان:

2- صادرکنندگان؛ 3- طراحان و نقاشان؛ 4- رفوگرها؛ 5- رنگرزها؛ 6- پرداخت کارها 7- فروشندگان مواد اولیه 8- فروشندگان دار، ابزار قالیبافی و نقشه قالی؛ 9- قالیشوئی ها.

 
تعداد بنگاهها

باتوجه به اینکه فرش دستباف قم به صورت استادکاری و غیر مجمتع و اکثرا در منازل تولید می شود، آمار دقیقی از تعداد بنگاههای فعال در این عرصه وجود ندارد. از طرفی بعضی از تولیدکنندگان وضعیت نیمه فعال و یا غیر فعال دارند ولی در لیست اسامی تولید کنندگان فرش دستباف وجود دارند. به عنوان مثال در لیست تولید کنندگان فرش دستباف قم در سایت سازمان بازرگانی قم به آدرس اینترنتی  (www.bazarganiqom.ir) تعداد 398 تولیدی و در لیست موجود در اتحادیه بافندگان، تولید و فروش فرش دستباف قم 378 واحد تولیدی ذکر شده است و این درحالی است که در مصاحبه با ریاست محترم این اتحادیه تعداد واحدهای فعال 300 و تعداد واحدهای نیمه فعال 360 واحد اعلام شده است.



باتوجه به توضیحات فوق آمار بنگاههای خوشه کسب وکار فرش دستباف قم در سالهای اول، دوم و سوم توسعه خوشه به شرح جدول ذیل می باشد:

 

تعداد فعالان در سال سوم
تعداد فعالان در سال دوم
تعداد فعالان در سال اول
نوع فعالیت بنگاه
ردیف
352
329
310
تولید کنندگان
1
70
62
50
صادرکنندگان
2
198
168
130
طراحان ونقاشان
3
203
107
100
رفوگرها
4
15
13
13
رنگرزها
5
76
29
25
پرداخت کارها
6
28
28
30
فروشندگان مواد اولیه
7
22
22
20
فروشندگان دار و ابزار قالیبافی و نقشه قالی
8
54
48
50
قالی شوئی ها
9
1018 806
728
جمع کل